Знаменитости

Крушевска чаршија – синоним за образование, начин на живот и солидарност

Некогашната крушевска чаршија била надалеку позната низ времето. Таа некогаш во минатото вриела од живот и работа. Со оглед на сегашните (не)прилики, за жал останати се само мал број на занаетчии кои се обидуваат да ја одржат во живот крушевската чаршија и некогашната занаетчиска традиција.

Порано во Крушево имало над двесте калајџии, кои учеле занает главно во Грција или Романија. Сега има само двајца. Има и неколку бербери, кои за жал немаат млади ученици. Имало голем број на кројачи, ткајачи кои изработувале килими и јамболии од домашна волна. Во Крушево имало голем број на воденици кои сега се разурнати, а постоела и мелница за брашно. Исто така, имало и голем број на свеќари, фурнаџии, налбати, дограмаџии, бравари, казанџии. Работеле дваесет и осум чевлари, а има податоци дека кај нив занаетот го учеле голем број на чевлари од Прилеп и Битола. Имало и осум ковачи, како и сто и две групи на калајџии во турско време, кои оделе да заработуваат со својот занает и во соседните држави, како Бугарија, Албанија и Грција се до почетокот на балканските војни.

Крушевчани биле доста добри ѕидари и терзии. Постојат податоци кои со сигурност можат да ги потврдат постарите жители на градот, дека шнајдерот на етиопскиот цар Хаиле Селасие бил крушевчанец. Доста прочуени биле и златарите, кои биле познати по филигранот и рачно изработениот накит и тргувале со Солун, Стамбол, араоските држави, Египет.

Во тоа време работел рудникот за злато во крушевското село Пуста Река, кој го експлоатирале уште Турците во нивното време.

Во Крушево имало анови кои имале доста работа во тоа време. Нуделе преноќиште за доста трговци кои врвеле со коњи и карвани. Имало и доста кафеани, а постарите се сеќаваат на првата ледница за мраз и првиот крушевски сладолед до 1924 година. Постоел дури и безистен, кој изгорел за време на Илинденското востание. Денес во крушевската чаршија за ќал останати се само неколку дуќани од времето пред востанието.

Некогашната крушевска чаршија работела многу убаво и солидарно. Постојат податоци дека крушевскиот еснаф имал каса за погребување на сиромашните. Трговците сами ги кажувале своите приходи и врз таа основа се формирала средна цена на данокот, така што на тој начин сите биле задоволни. Крушевскиот еснаф бил силен и влијателен, препознатлив по тоа што се штител и се борел за своите права. Секој еснаф си имал своја слава, на различен празник кога задолжително се одело прво во црква, а потоа се славело во домашна атмосфера.

Крушевските мајстори биле надалеку познати и претставувале еден вид на институција која се почитувала. Познато е дека крушевските мајстори, на своите синови кои го учеле занаетот им велеле: “Дома сум ти татко, а на дуќан сум ти мајстор” така што синовите на работа морале да им се обраќаат на своите татковци со “мајсторе”. Крушевската чаршија била многу жива и весела, од сите страни се слушало врева, работа…Дуќанџиите се грижеле за чаршијата и нејзиното одржување во живот. Таа давала култура на живеењето и работењето, еснафско воспитување, почит кон постар, почит кон муштерија, кон трудот и занаетот, кон мајсторот. Чаршијата со еден збор давала чаршиски, еснафски факултет.

Пишува: Наум Прешоски

0

0

Крушевската архитектура препознатлива на Балканот

Традиционалната крушевска архитектура е позната и прочуена како една од најспецифичните во Македонија, а и на Балканот.

Прво нешто што е специфично и интересно и што се забележува при самиот влез во градот е уникатно поставениот терен и амфитеатралната поставеност на куќите, тесните улички направени од калдрма (коцки) и секако – старите крушевски куќи. Старата крушевска чаршија, се’ уште го зачувала својот традиционален изглед со тесните испреплетени улички, плоштадот, малите дуќанчиња и едно од позначајните архитектонски дела – црквата св. Никола, која се наоѓа во срцето на чаршијата.

Карактеристични за Крушево се и маалските чешми кои ги имало во секое маало, дел од нив постојат и ден денес.Сепак, она што е најпривлечно и најинтересно за посетителите на Крушево, се старите крушевски куќи изградени со специфичен стил кој претставувал спој на знаењето и културата на Власите и Мијаците.

Самата надворешност на куќите која прва се забележува е карактеристична по белите фасади, покривите од кои најчесто биле од плочи, големиот број на прозорци обоени најчесто со сина боја, поретко со други бои. Куќите се опкружени со двор кој е ограден со камен ѕид (авлија) на кој се наоѓа влезната врата (порта) која е од дрво. Може да биде една голема порта или па комбинација од поголема и помала порта. Други надворешни елементи кои се карактеристични за крушевската куќа се балконите, со огради кои се декоративно изработени од ковано железо и со двокрилна врата со розета и два странични прозорци. Исто така карактеристични се и еркерите кои имаат најмногу естетска функција, исцртани од долната страна со флорални или митолошки елементи, како и тимпаноните (триаголен облик издигнат над терасата) кој исто така е исцртан во внатрешната страна или пак често таму е запишана годината на градење на куќата.

Решетките на прозорците за задолжителен елемент.Крушевските куќи, не се само интересни надворешно, туку и внат решно, а истовремено се мислело да бидат и функционални. Во внатрешноста на куќите преовладуваше дрвени елементи како: мусандри, долапи, миндери, а и самите скали во внатрешноста биле од дрво. Во долните спратови најчесто се наоѓале економските простории каде што се чувале сите потребштини на домаќините. Во горните спратови задолжителен е чардакот каде што често се седело и се пиело кафе, а таму се наоѓале и спалните и гостинските соби.

Сината боја на дрвото исто така е карактеристична и за внатрешниот простор на куќите. Во собите имало ѕидани камини, а за затоплување се користел и мангал (метален сад декоративно изработен во кружна форма). Подовите се прекриени со килими со богата орнаментика, а на прозорците се поставувале рачно извезени завеси. На камините се поставувале, свеќници, ламби и други украсни фигури, а на ѕидовите слики, часовници и огледала со дрвени резбарени рамки. Се седело на миндери кои биле покриени со покривки од волна или јамболии со перници за потпирање. Ѕидовите и таваните често биле насликани со елементи од флора и фауна. Таваните често биле и дрвени со централна розета која била изрезбарена и во вид на сонце. Осветлувањето во собите било со газиени ламби.Во неколку збора, старите крушевски куќи се спој на убавото, практичното и функционалното!

Кога се зборува за крушевската архитектура, не може а да не се спомене споменикот “Македониум” кој спаѓа во едно од најзначајните архитектонски дела во поранешна Југославија, каде што се наоѓа гробот на Никола Карев – претседателот на Крушевската Република, како и биста на нашиот Тоше Проески. Ова ремек дело е изградено во 1974 година од страна на Јордан и Искра Грабуловски и ги претставува вечната борба, непокорот и стремежот за слобода на македонскиот народ. Се протега на голема површина и започнува со раскинати пранги како симбол за ослободувањето на македонскиот народ, продолжува со дел каде што се испишани најголемите борци кои загинале во Илинденското Востание и Народноослободителната борба, потоа следи летна сцена со камени столчиња и колоритно-мозаични елементи од страните и на крај завршува со самата купола, издигната на 1320 метри надморска висина од каде што има и прекрасен поглед на градот. Внатрешноста на куполата импресионира со различните релјефи, мозаици и витражи кои едноставно ви го одземаат здивот! 

+1

0

Илинденско востание од 1903: историски пораки и значење

За време на Илинденското востание најголемиот успех бил постигнат во револуционерниот округ Крушево. Во летото 1903, на оваа територија е формиран штаб на востанието предводен од раководителот на револуционерните окрузи од Крушево Никола Карев. Подоцна Карев станал претседател на новооформената Крушевска Република. Тој го напишал Крушевскиот Манифест кој што повикувал на сите луѓе кои што живеат во Македoнија, без оглед на вероисповест и етникум, да му се придружат во борбата за слобода.

На 02.08.1903, на денот на Христијанскиот празник св. Илија, околу 750 револуционери го нападнале Крушево. После неколкучасовни битки градот бил преземен од Отоманите. Во месноста наречена Гумење бунтовниците ја креирале Крушевската Република, која што постоела во периодот од 03.08.1903 до 13.08.1903. 

Републичката организација на локалните власти била импресивна. Главните револуционери се погрижиле за безбедноста на граѓаните, додека Советот на Републиката се состоел од 60 члена со што имало по 20 членови од секоја етничка заедница во Крушево (Македонска, грчка и влашка)

Изненадената Турска влада презела опширни воени мерки да го задуши востанието: 176,000 војници, 3,700 коњаница и 444 топови биле испратени во Македонија. После жестоки и херојски битки во близина на Слива и Мечкин Камен, Турските сили успеале да ја уништат Крушевската Република и ја покажале нивната вообичаена суровост во справувањето со бунтовниците во Крушево и другите места. Како резултат, 201 заедници биле избришани, 12,400 куќи биле изгорени до темел и преку 70,000 луѓе останале бездомници, додека 8,816 биле убиени. Иако 30,000 лица избегале од нивните домови да избегнат одмазда, цената била превисока. 

Востанието предизвикало огромен интерес во Европа. Весниците го следеле текот на активностите одблизу со голема симпатија. Тие штампале детали од суровите масовни одмазди изведени од Турците кон населението во бунтовничките делови. Следел моќен бран на протести од познати писатели, активисти, политичари и други. Меѓу водечките претставници биле Лав Толстој, Максим Горки, Анатол Франц, Жан Жауре, Виктор Бернард, Артур Еванс, Хенри Бреилсфорд, Џорџ Клеменсе и други. 

Во Британија, Франција, Италија и Америка биле основани „Македонски одбори“, кои што организирале масовни митинзи за поддршка на македонските бунтовници. Слични активности биле преземани и во Русија и Романија и други држави низ светот.

После неуспехот на востанието македонските револуционери направиле напори да ги прочистат своите редови. На Рилскиот конгрес (одржан во 1905 година во Манастирот Рила во Пиринска Македонија), покрај разликите во интереси на двете страни, имало генерално осудување на надворешните влијанија особено на Бугарскиот суд, а крајната цел – ослободување на Македонија – била потврдена. 

+1

0